- دکتر مرتضی فرهادی - https://mortezafarhadi.ir -

درباره استاد و کتاب انسان شناسی یاریگری

دیروز بعد از کارهای خسته کننده و تا حدی ناامید کننده ی اداری و ابزاری رساله از اتاق مدیر گروه بیرون آمدم. با جمع دوستان نازنینم بودم که با هم بودنمان چه ایده هایی را در ذهن و زبان می نشاند. این بار هر کدام پی کار خود. به تصادف در راهرو دانشکده دکتر فرهادی را دیدم که مثل همیشه با احوال پرسی گرم٬ با هم به اتاق کوچک ایشان رفتیم. اتاقی با دو تا سه صندلی که روی میزش جای سوزن انداختن هم نداشت. جعبه شیرینی عید تا جزوه ها و مجلاتی و کتاب ها. لحظه به لحظه در اتاقش به صدا در می آید برای مراجعه و سوال و نمره و منبع و…از کتاب جدیدش گفت که تازه از نشر بیرون اومده. : انسان شناسی یاریگری.یک نسخه از آن را تقدیممان کرد. بعداز آن که از مشغله کاری و مطالعاتی خودشان گفت از من خواست که راهی برای معرفی مناسب کتابش پیدا کنم. گفتم مهمترین جا عرصه مجازی و بهترین آن سایت انسان شناسی و فرهنگ دکتر ناصر فکوهی است. اما پیدا بود با فضای مجازی و دنیای اینترنت و وبلاگ مچ نشده و گویا چنین فضایی به خاطر “فردگرایی” اش با مبانی اندیشه ای و چارچوب نظریشان نمی خونه!.به هر حال کتاب انسان شناسی یاریگری او که در آخرین ترم درسی٬ به معنای واقعی یاریگری در خواست می کرد که نام مناسبی برای کتابش پیدا کند. و از میان نام هایی پیشنهادی مثل: انسان شناسی تعاون٬ انسان شناسی مشارکت و انسان شناسی یاریگری٬ در نهایت نام انسان شناسی یاریگری را انتخاب کرد و کتابش با همین نام در ۶۲۱ صفحه از طریق نشر ثالث در سال ۸۸ منتشر شد. دیشب در یک تایم نفس گیر ۱۰۶ صفحه مقدمه کتاب را خواندم. در شش صفحه مقدمه سپاسگزاری کرده است. در ۸۴ صفحه منابع مآخذ و نمایه آورده است. به نظرم نمونه  یک تحقیق به معنای دقیق کلمه. مقدمه با جمله ای از ویل دورانت اغاز  می شود: ” ضروت های اجتماعی روز به روز ما را به سوی تعاون می برد”.مقدمه ای همراه با نگرانی و نقادی وضع موجود از بی توجهی جامعه شناختی به گذشته روحیه ایرانی و غفلت از” داشته ها”٬ ” توانایی ها” و “تعاونی های” سنتی که خواسته و ناخواسته فراموش شده اند.نقد فرهنگ غرب و تحلیل روحیه استعماری و…. کتاب( و مقدمه) مملو از واژه ها و مفاهیمی است که دکتر فرهادی از روزن مطالعات اکتشافی و تطبیقی و اجتهادی خود در این کتاب( و آثار دیگرش ) آورده است. از مفاهیمی مثل “برُابُری” و ” کوالیگری” و نظریه ” خیر محدود”. این گزارش گونه تصویری بسیار کلی است برای فهم نگاه و روش و محتوا و هدف نویسنده بایست کتاب را خواند. به نظرم محتوای کتاب بیانگر دغدغه ای در راستای “بومی اندیشی” در حوزه علوم اجتماعی است

یکی از مفاهیم کلیدی مقدمه٬ ” پتانسیل فرهنگی” است. مفهوم پتانسیل فرهنگی را در کنار سرمایه اجتماعی قرار داده است. این مفهوم فراتر از درکی ژورنالیستی و و عامیانه مرسوم این کلمه است. بر آمده از دغدغه ای بومی و ایرانی و سنتی است که تکنولوژی و مدرنیته آن را زیر خروارها غفلت و فراموشی از یاد برده است. در صفحه ۷۰ آورده است:

“گفتنی است که در ربع قرن گذشته٬ مولف در نوشته ها و مصاحبه های خود٬ از مفهومی به نام پتانسیل فرهنگی استفاده کرده است. منظور ما از پتانسیل فرهنگی٬ همه ذخیره دانشی و تجربی و فنی و بینشی و منشی و کنشی یک ملت است که در شرایط عادی٬ همچون ثروتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و حرکت به جلو را همچون نوعی انرژی ذخیره شده٬ آسانتر ومیسر می سازد. پتانسیل فرهنگی در واقع نوعی انرژی و سرمایه و یادگیری متکاثف و ذخیره سازی شده است که همانند ” انتقال مثبت” در روان شناسی٬ پیشرفت در موارد جدید را تسریع کرده و راه های استفاده بهینه از امکانات فیزیکی و اقتصادی و اجتماعی را فراهم می کند. در نتیجه می تواند شتاب زدگی و توان اقتصادی و اجتماعی را افزایش دهد” دکتر فرهادی تلاش کرده از مفهوم سرمایه اجتماعی که اخیرا از دستگاه نظری پیر بوردیو جامعه شناس متاخر فرانسوی به سطح مباحث جامعه شناسی آمده است٬ از دل فرهنگ و گذشته ایرانی بیرون بکشد و  مبتنی بر فضایی بومی و ایرانی و سنتی تحلیل کند.

فرهادی هر چند “گذشته” فرهنگ را بسیار باشکوه نداند اما نگاه به گذشته را برای ساخت حال و آینده لازم می داند. در صفحه ۸۴ ذیل حرکت پاندولی زمان فرهنگی آورده است … سفارش می کنم که اگر به خاطر عشق به همان “دقیقه فاضله”( نا چه آباد) در برابر ناکجا آباد٬ آینده هم شده است٬ از گذشته نهراسند و از آن روی برنتابند چرا که نمی توان عاشق فارغ بود٬ عاشق آینده نمی تواند فارغ از گذشته باشد برای نزدیک شدن خردمندانه به مرز آیند٬ نخبگان فرهنگ ساز به نمایندگی از ملت ها و فرهنگها٬ چاره ای ندارند که پاندول وار و مستمر٬ از گذشته به حال و از حال به گذشته رفت و آمد خلاقه داشته باشند”.

کتاب انسان شناسی یاریگری تنها کتابی برای دانشجویان رشته تعاون نیست. کتابی به عنوان راه و روشی در حیطه ادبیات تحقیق و راه رسم ارجاع و امانت داری و مثابه استفاده ترکیبی از مطالعه نظری و کتابخانه ای در کنار مشاهده و پرس و جو پیمایش نیز هست. ده فصل کتاب با این عناوین: ۱. رفتارهای یاریگرانه جانوران۲.آدمی گری و یاریگری واقعیت ها٬ ضرورت ها و پیشینه یاریگری در تاریخ آدمیان۳. فضای مفهومی مشارکت هم معنایی و ناهم معنایی یاریگری با مشارکت…. ادامه پیدا می کند. دکتر فرهادی راه و روشی ویژه در جامعه شناسی دارند. مقاله ای  کوتاه از راه و روش ایشان نوشته ام که اگر مقتضی بود در یکی از این پست ها خواهم گذاشت.

نویسنده:الله کرم کرمی پور،عضو هیات علمی دانشگاه ادیان،وبلاگ: نگاه نزدیک به ادرسhttp://balutestan.blogfa.com/ [1]