بنه شناسی پیشینهء پژوهش،نقد آراء در چگونگی پیدایش«بنه»
اگرچه پژوهش دربارهء تعاونیهای سنتی1در ایران دوران نوجوانی خود را میگذراند،با این حال قراین نشان میدهد که«بنهها»یکی از کهنترین و کارآمدترین تعاونیهای سنتی در ایران بوده است و در مناطق و شرایط بسیار گوناگون به زندگی خود ادامه داده است.«بنهها»برخلاف آنچه که اغلب تصور میشود،باتمام دگرگونیها و افتوخیزهایش هنوز «آب در کوزه»و یکی از مسایل زنده و پویای کشاورزی کهنسال ایران است و جا دارد که مورد عنایت بیشتر پژوهشگران علوم اجتماعی و مجریان و برنامهریزان کشاورزی و تعاون ما قرار گیرد.
زایش و افزایش بنههای«خودانگیختهء»2غالبا«مهاجرکار»3و «صیفیکار»4در چهار دههء گذشته،در مناطق گرمسیری و جنوب خط خرما (1)-دربارهء معنای اصطلاحی«تعاونی سنتی»آنطور که موردنظر نگارنده است و تفاوت آن با سایر«یاریگریهای سنتی»همچون«خودیاری»و«همیاری»و«دگریاری»و…نک به:
مرتضی فرهادی.«گونهشناسی یاریگریها و تعاونیهای سنتی در ایران».کیهان فرهنگی سال دوم،ش 10(دیماه 1364).و یا مفصلتر و دقیقتر از آن در:
مرتضی فرهادی.«گونهشناسی»«یاوریها»و«یاریگریهای»سنتی در ایران».نامه علوم اجتماعی.دورهء جدید.ش 1(پاییز 1367).دانشکدهء علوم اجتماعی دانشگاه تهران. ص 149-166
(2-4)-«خود انگیخته»در برابر«برانگیخته»و«مهاجر کار»در برابر«بومی کار»و-
و بهویژه در کنار راههای مواصلاتی این مناطق تاییدی بر این مدعا است.
امروزه افزون بر ضرورت تکمیل پژوهشهای موجود دربارهء «بنههای»قبل از اصلاحات ارضی و تغییرات و مرگ و میر آنها پس از آن،پژوهش دربارهء دلایل گسترش بنههای«مهاجر»یاد شده در سطور پیش و پیگیری روند کار بندههای«برانگیخته»پس از انقلاب اسلامی (ده هزار مشاع تا پایان سال 1366)5،یکی از کارهای اساسی مربوط به مسائل ارضی،کشاورزی و تعاونی ایران است و لازم است از دیدگاههای مختلف مورد پژوهش قرار گیرد،تا با گشودن راز و رمز موفقیت بنهء «خودانگیخته»در گذشته و حال و مشکلات تعاونیهای رسمی بهطور اعم و بنههای«برانگیخته»(مشاعها)6و از آن جمله تمایل به افراز زمین و کار فردی در پارهای از آنها بهطور اخص7،راه برای گزینش و تشویق یکی از آزمودهترین نظامهای کشاورزی ایران هموار شود.
ق-«صیفی کار»در مقابل«شتفی کار»و«غله کار».نک به:گونهشناسی نگارنده از بنهها در: شیوهها و زمینههای یاریگری در شهر و روستا.تهران،1366.(پلیکپی)دانشکدهء علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی.
(5)-نک به:نگرشی بر مسئلهء زمین و فعالیتهای هیأتهای هفت نفره واگذاری زمین در آئینهء آمار.تهران،1367.انتشارات ستاد مرکزی.ص 4 و 9.
(6)-دربارهء مشاعها و مسایل و مشکلات آنها نک به:
الف)-هوشنگ بافکر،ابراهیم زاهدی عبقری،جواد نیازی،ناصر یزدانی و غلامرضا حیدری.بررسی مسائل مربوط به واگذاری زمین و تشکیل واحدهای تولیدی مشاع در منطقهء جیرفت.تهران،1363.وزارت کشاورزی و عمران روستایی.
ب)-هوشنگ بافکر،جواد نیازی،غلامرضا حیدری،ناصر یزدانی و ابراهیم زاهدی عبقری.بررسی مسایل مربوط به واگذاری زمین و واحدهای تولیدی مشاع در گرگان و گنبد.تهران،1363.وزارت کشاورزی و عمران روستایی.
(7)-گاه سخنهای منتشر نشدهای دربارهء موفقیت برخی مشاعها به گوش میرسد:
آقای اسحاق حسینی یکی از مسؤولین با تجربه در امر مشاعها به نگارنده اظهار میداشتند که طی سالهای 1359-1363،شاهد موفقیت 150 مشاع از 200 مشاع قم بودهاند.