بنه‏ شناسی‏ پیشینهء پژوهش،نقد آراء در چگونگی‏ پیدایش«بنه»

اگرچه پژوهش دربارهء تعاونیهای سنتی‏1در ایران دوران نوجوانی‏ خود را می‏گذراند،با این حال قراین نشان می‏دهد که«بنه‏ها»یکی از کهنترین و کارآمدترین تعاونیهای سنتی در ایران بوده است و در مناطق‏ و شرایط بسیار گوناگون به زندگی خود ادامه داده است.«بنه‏ها»برخلاف‏ آنچه که اغلب تصور می‏شود،باتمام دگرگونی‏ها و افت‏وخیزهایش هنوز «آب در کوزه»و یکی از مسایل زنده و پویای کشاورزی کهنسال ایران‏ است و جا دارد که مورد عنایت بیشتر پژوهشگران علوم اجتماعی و مجریان و برنامه‏ریزان کشاورزی و تعاون ما قرار گیرد.

زایش و افزایش بنه‏های«خودانگیختهء»2غالبا«مهاجرکار»3و «صیفی‏کار»4در چهار دههء گذشته،در مناطق گرمسیری و جنوب خط خرما (1)-دربارهء معنای اصطلاحی«تعاونی سنتی»آنطور که موردنظر نگارنده است و تفاوت‏ آن با سایر«یاریگریهای سنتی»همچون«خودیاری»و«همیاری»و«دگریاری»و…نک به:

مرتضی فرهادی.«گونه‏شناسی یاریگریها و تعاونی‏های سنتی در ایران».کیهان فرهنگی‏ سال دوم،ش 10(دیماه 1364).و یا مفصلتر و دقیقتر از آن در:

مرتضی فرهادی.«گونه‏شناسی»«یاوریها»و«یاریگریهای»سنتی در ایران».نامه‏ علوم اجتماعی.دورهء جدید.ش 1(پاییز 1367).دانشکدهء علوم اجتماعی دانشگاه تهران. ص 149-166

(2-4)-«خود انگیخته»در برابر«برانگیخته»و«مهاجر کار»در برابر«بومی کار»و-

و به‏ویژه در کنار راههای مواصلاتی این مناطق تاییدی بر این مدعا است.

امروزه افزون بر ضرورت تکمیل پژوهشهای موجود دربارهء «بنه‏های»قبل از اصلاحات ارضی و تغییرات و مرگ و میر آنها پس از آن،پژوهش دربارهء دلایل گسترش بنه‏های«مهاجر»یاد شده در سطور پیش و پیگیری روند کار بنده‏های«برانگیخته»پس از انقلاب اسلامی‏ (ده هزار مشاع تا پایان سال 1366)5،یکی از کارهای اساسی مربوط به‏ مسائل ارضی،کشاورزی و تعاونی ایران است و لازم است از دیدگاههای‏ مختلف مورد پژوهش قرار گیرد،تا با گشودن راز و رمز موفقیت بنهء «خودانگیخته»در گذشته و حال و مشکلات تعاونی‏های رسمی به‏طور اعم‏ و بنه‏های«برانگیخته»(مشاعها)6و از آن جمله تمایل به افراز زمین و کار فردی در پاره‏ای از آنها به‏طور اخص‏7،راه برای گزینش و تشویق یکی‏ از آزموده‏ترین نظامهای کشاورزی ایران هموار شود.

ق-«صیفی کار»در مقابل«شتفی کار»و«غله کار».نک به:گونه‏شناسی نگارنده از بنه‏ها در: شیوه‏ها و زمینه‏های یاریگری در شهر و روستا.تهران،1366.(پلی‏کپی)دانشکدهء علوم‏ اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی.

(5)-نک به:نگرشی بر مسئلهء زمین و فعالیتهای هیأت‏های هفت نفره واگذاری زمین‏ در آئینهء آمار.تهران،1367.انتشارات ستاد مرکزی.ص 4 و 9.

(6)-دربارهء مشاعها و مسایل و مشکلات آنها نک به:

الف)-هوشنگ بافکر،ابراهیم زاهدی عبقری،جواد نیازی،ناصر یزدانی و غلامرضا حیدری.بررسی مسائل مربوط به واگذاری زمین و تشکیل واحدهای تولیدی مشاع‏ در منطقهء جیرفت.تهران،1363.وزارت کشاورزی و عمران روستایی.

ب)-هوشنگ بافکر،جواد نیازی،غلامرضا حیدری،ناصر یزدانی و ابراهیم‏ زاهدی عبقری.بررسی مسایل مربوط به واگذاری زمین و واحدهای تولیدی مشاع در گرگان‏ و گنبد.تهران،1363.وزارت کشاورزی و عمران روستایی.

(7)-گاه سخنهای منتشر نشده‏ای دربارهء موفقیت برخی مشاعها به گوش می‏رسد:

آقای اسحاق حسینی یکی از مسؤولین با تجربه در امر مشاعها به نگارنده اظهار می‏داشتند که‏ طی سالهای 1359-1363،شاهد موفقیت 150 مشاع از 200 مشاع قم بوده‏اند.