دو نوع جامعه و فرهنگ داریم که یکی بسیار کهن با محوریت اصلی “کنش‌های متقابل پیوسته”، انواع یاریگری و همانندگردی و سبقت‌جویی منزلتی است و دیگری جوامع جدیدتر و ناهمگون پس از اختراع کشف آهن و سازمان‌های حکومتی جداشده از سازمان قبیله‌ای با محوریت اصلی “کنش‌های متقابل گسسته” (رقابت، ستیزه و جنگ) است. البته امروزه هیچ یک از این دو جامعه و فرهنگ به شکل ناب وجود ندارند، اما “اصل بقایا” وجود آنها را در گذشته به اثبات می‌رساند و ترکیبات بیشتر سفید یا متمایل به سیاه آنها هم اکنون در جهان قابل رصد می‌باشد.
مؤلف دریافته است که برخلاف اغلب نظریات رایج، تکنولوژی با وجود پیچیدگی و پیشرفت فراوانش هرگز به مرحله خودمختاری و به قول روستاییان ایران به حد افسارکندگی نرسیده و “افسار سرخود” نشده است و دقیقاً تحت انقیاد نظام خالق و سفارش دهنده و خریدارش قرار دارد. همچنان که تکنولوژی در جوامع سنتی نیز نمایندگان متجسد و تبلور فرهنگ خویش بوده‌اند.
هر یک از این دو نوع جامعه و فرهنگ، تکنولوژی‌های مورد علاقه و روابط اجتماعی پذیرفته شده با دیگران و طبیعت، ارزش‌ها و هنجارهای عینی شده خود و سبک زندگی خاص خود را دارند و همساز با فرهنگ به کشف و اختراع سازگار با اقلیم و فرهنگ و اقتصاد خود برمی‌خیزند و خصلت‌های جامعه و فرهنگ خود را در تکنولوژی‌های موردنظر ساخته شده یا برگزیده‌شان به یادگار می‌گذارند.
“کی”[۱] و “کاریز”[۲] بهترین مصداق مجموعه‌ای از نظرات و پیش‌فرض‌ها و اکتشافات و اختراعاتی است که در ایرانِ دارای اقلیم خشک و نیمه خشک در دوران تولید غذا (بوستان‌کاری، کشاورزی و دامداری) اختراع شده و به بسیاری از کشورهای نظیر در جهان اشاعه یافته است که دارای فرهنگ جمع‌گرایی و مشارکتی بوده‌اند.
مسئله آن است که در پانصد سال گذشته و به ویژه پس از انقلاب صنعتی در انگلستان، نظام سوداگری، استعماری، نظریات شرق‌شناسانه و اروپامحورانه خود را با نام‌های گوناگون و از آن جمله، دبستان نوسازی پیشامتقدم خود را به جوامع و کشورهای توسعه نیافته و به ویژه کشورهای دارای منابع سرشار خام مورد نیاز آنها، تحمیل کرده تا هم افتدار علمی و تکنولوژیکی خود را به اثبات برسانند و هم برای محصولات ساخته شده خود بازارهای پایدار و پرتقاضا فراهم کنند. چنین اقداماتی سبب ویرانی نظامات چندین و چندهزارساله کشاورزی و سازمان‌ها و منابع آبیاری این گونه کشورها همچون ایران شده و مهمتر از همه به طبیعت و زیست‌بوم و اکوسیستم‌های چنین کشورهایی زیان‌های جبران‌ناپذیر بسیاری وارد شده است و در نهایت همه گناهان به گردن تکنولوژی نهاده شده که نوع خلاقانه‌ای برای تبرئه نظام سوداگری – استعماری است.
میشل فوکو فیلسوف و جامعه‌شناس فرانسوی به درستی این مسئله را بازشناسایی کرده بود که قدرت جدید هرگز نمی‌خواهد دیده شود. این مقاله پیش از همه می‌خواهد در این دگردیسی‌ها و تغییرات خواسته و غالباً ناخواسته، خواننده داننده “قدرت / دانش / تکنولوژی” را با هم نظاره‌گر باشد. وظیفه این نوشته، همچون مقاله مفصل ما در ویژه‌نامه آب فصلنامه علوم اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی نشان دادن دست پنهان و استتار شده قدرت یک کاسه و تک قطبی شده نظام سوداگری – استعماری در پشت صحنه تغییرات مهم در کشورهای نظیر ما است که بدون فهم آن، جستن راه‌های برون رفت از مشکلات گوناگون و از آن جمله مشکلات محیط‌زیست در جهان و کشورهایی چون ما، بسیار دشوار خواهد بود.

[۱]. قنات تمام آفتابی.

[۲]. قنات معمولی دارای کوره (رائین) و میله (چاه)

گفتنی است که اکنون ۶ سال از پیشنهاد و تصویب این ویژه‌نامه گذشته است و مجله با سختی بسیار توانسته است پس از ۶ سال این ویژه‌نامه را برای چاپ و استفاده مخاطبان آماده سازد. علت به درازا کشیده شدن این کار، محدودیت‌ها و قیدهای موضوعی دو فصلنامه مزبور است. عنوان دانش‌ها و فن‌آوری‌های بومی دو فصلنامه ایجاب می‌کند، که حتی مانع چاپ برخی از مقالات مردم‌نگاری و مردم‌شناسی آب نیز می‌شود. برای مثال «عروسی آب»، «حضور آب در آیینه‌های ایرانی و یا در جشن پایان لایروبی و حکومت زنان در سامن ملایر» و یا «بیل گردانی، آخرین بازمانده یک ورزش پهلوانی و آئینی» که همه این‌ها نام مقالات مؤلف است که در مجلات گوناگون ایران پس از انقلاب اسلامی به چاپ رسیده‌اند، که نمی‌توانند در دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران چاپ شوند. چنین مقالاتی هم بایستی در حوزه دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی قرار گیرند و هم باید مربوط به آب و ایران باشند. بنابراین فصلنامه برای این‌که هم ویژه‌نامه را به‌جایی برساند و همسطح کار افت نکند و هم کار، پیوند خود با نام دو فصلنامه را حفظ کرده باشد، ناچار شد، چندین بار نوبت را از شماره ویژه نامه آب، ستانده و به شماره‌های معمولی دو فصلنامه بدهد، در نتیجه این چند بار جابجایی،چاپ ویژه نامه آب از شماره ۷ به شماره ۱۲ رسید. حال در نظر بگیرید که صاحبان مقالاتی که نوشته‌های آنها از جانب دو فصلنامه پذیرفته‌ شده است چقدر باید صبوری دهقانی داشته باشند و چشم‌انتظار مقالاتشان بمانند. با نگاهی به تاریخ پذیرش این مقاله‌ها می‌توان بندی از شعر انگور[۱] نادر نادرپور را  در وصف این شماره بیان کرد: «چنین آسان مگیریدش / چنین آسان منوشیدش».[۲]

معرفی تفصیلی کتاب صنعت بر فراز سنت یا در برابر آن تألیف #دکتر_مرتضی_فرهادی @vaareh🖋️ یادداشتی از: #سورن_مصطفایی انجمن علمی دانشجویی جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی تهرانمتن کامل در مهر:http://mehrnews.com/xSwYq

شماره جدید جٌنگ هنر مس شماره تازه «جُنگ هنر مس»، به مدیرمسئولی سیدعلی میرافضلی و سردبیری مجتبی احمدی منتشر شده است. شماره شانزدهم این فصل‌نامه فرهنگی‌هنری که پس از مدتی تأخیر، به تاریخ بهار- زمستان۹۹ انتشار یافته، دو پرونده ویژه دارد؛ پرونده اول، درباره «مرتضی فرهادی»، مردم‌شناس، و اندیشه‌های اوست و پرونده دوم، با عنوانِ […]

  همنوایی فرهنگ یکپارچه با فناوریهایش (سنجش فرهنگ کاریزی و “زالو مکینگی” ) دو فصلنامه دانش های بومی ایران مقاله ۱۹، دوره ۶، شماره ۱۲، مهر ۱۳۹۸، صفحه ۶۶۷-۷۱۷    اصل مقاله (۸۵۸٫۱۸ K) نوع مقاله: مقاله پژوهشی شناسه دیجیتال (DOI): ۱۰٫۲۲۰۵۴/QJIK.2017.8162 نویسنده مرتضی فرهادی استاد مردم شناسی دانشگاه علامه طباطبائی چکیده دو نوع جامعه و فرهنگ داریم که یکی […]

نوع مقاله : علمی – پژوهشی نویسنده یاسر باقری   هیئت علمی گروه توسعه و سیاست‌گذاری اجتماعی دانشگاه تهران چکیده سال‎ها ممارست و مواجهات مبتکرانه با میدان سبب یافتن رویکرد پژوهشی خاص و روش‎شناسی ویژه‎ای شده که مرتضی فرهادی را به پس‎زدن لایه‎های صوری پدیده‎ها و دستیابی به واقعیت اجتماعی مجهز کرده است. این رویکردها و […]

نیمه ور امروز برای خود شهری است.اما از آنجا که همۀ شهرهای امروزی ما درحال تبدیل به قالبی یک شکل و یک قواره و یا درست تر آنکه بی شکل و بد قواره اند و همیشه نیز از هویت غنی فرهنگی و مقتتضیات جفرافیایی و بخشی از کارکردهای تاریخی خود به دور می افتند و […]

«به راه بادیه رفتن…» به مثابۀ وصیت نامۀ علمی – پژوهشی به مناست هفتادمین شماره فصلنامۀ علوم اجتماعی. مرتضی فرهادی، استاد مردم شناسی و جامعه شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تهران به عنوان سردبیر و به مناسبت هفتادمین شماره فصلنامه – علمی پژوهشی – علوم اجتماعی مقاله «به راه بادیه رفتن….» را […]

اشاره: اعتقاد به جاندار بودن و نر و ماده بودن موجودات بی جان،پنداری دیرینه و جهانی است.این نوع اعتقادات در ایران نیز وجود داشته است.اعتقاد به نر وماده  بودن “ابر”و”باد”…lماه و خورشید وستارگان وغیره از جمله این اعتقادات است. برای مثال،در روستاها و ایلات سیرجان و شهرهای پیرامون آن به بادی که از جانب اصفهان می […]

اشاره: اهمیت فوق العاده«آب» در جغرافیا و زندگی و معیشت ایرانیان از سوئی،واهمیت آن در فرهنگ و آئین های مذهبی آنان،از دیر باز تا کنون،سبب شده است که نام و نماد آب در بسیاری از آئین ها وبارورها و دست ساخته ها و دست یافته های ایرانی، جایی در خور و حضوری ازلی داشته باشد.جشن […]